Psikolojik danışman Erhan Ağbaba ile 9. sınıfa başlayan öğrencilerin kaygılarını, kaygıların okul terkine etkilerini ve bunu önlemek için yapılması gerekenleri konuştuk.

“Okul terki aşama aşama gerçekleşiyor. Derse geç kalma ile başlıyor. Haftada, iki haftada bir gelmemezlik olan aralıklı devamsızlıklar, haftanın birbirini izleyen iki günü gelmemek gibi ardışık devamsızlıklarla devam ediyor. Bu aşamada öğrenciyi yakaladın yakaladın. Burada bazı okul yöneticileri aileyi bilgilendirirken, bazıları umursamıyor. Bir süre sonra devamsızlık süresi artıyor. Aile, toplum ve çevresindekiler de buna alıştığı için okul terki bir zemine oturuyor.”

Psikolojik danışman Erhan Ağbaba, okul terkinde önemli bir yıl olan 9. sınıflarda yaşanan süreci böyle özetliyor. Terk nedenleri arasında okulla bağ kuramama, okul türü, istediği okula yerleşememe, okulun yapısı, akran zorbalığı, ailesel nedenler olduğunu anlatıyor.

UNICEF’in desteğiyle Milli Eğitim Bakanlığı’nın yaptığı araştırma  sonuçlarına göre, sınıf tekrarı yapan öğrencilerin yüzde 74’ü 9. sınıf öğrencileri, ve 9. sınıfta okul terk edenlerin oranı yüzde 28.

Bunun önüne geçmek için uyum haftası uygulamaya kondu. 1. sınıflar için 2006-2007 yılından itibaren uygulanan ve 9. sınıflar için bu yıl başlayan uyum haftası uygulamasının okul terkine çözüm olup olmadığı ilerki dönemde belirli olacak.

Erhan Ağbaba ile liseye başlayan öğrencilerin kaygılarını, okul terkindeki nedenlerini, terki önlemek için uyum süreçlerinin nasıl olması gerektiğini konuştuk.

Lise öncesi terk

Ağbaba, lise sürecinde okul terkinin 8. sınıftan 9. sınıfa geçmeme ve 9. sınıfın ardından olmak üzere iki açıda gerçekleştiğini anlattı.

Kız çocuklarının liseye geçişte dezavantajı olduğunu anlatırken, evliliğin bundaki etkisi geçtiğimiz yıllara oranla azalırken işe girmenin etkisinin arttığını söyledi. Vurguladığı noktalar şöyle:

•  Şehrin sosyo-ekonomik açıdan açısından zor olduğu yerlerde 8. sınıftan 9. sınıfa geçişte kız öğrenci kaybı var.
•  Özellikle göçle gelen aileler, ekonomik olarak eve katkı sağlanması gerektiğini düşündüğü için kız çocuklarını konfeksiyon atölyeleri gibi yerlerde çalıştırmayı tercih ediyor.

9. sınıftaki ayrılıklar

İşaret ettiği diğer açı 9. sınıfa başlayan öğrencilerin eğitim hayatına devam etmemesi ile ilgili. Buradaki okul terki nedenlerini okulla bağ kuramama, okul türü, istediği alana yerleşememe, okulun yapısı, akran zorbalığı, müfredat, aileyle ilgili problemler olarak belirtti.

Okulla bağ kuramama

•  15 yaş duygusal ve sosyal gelişim açısından benmerkezciliğin önemsendiği, rezil olmaktan korkulan, sosyal açıdan insanların beğenisine ihtiyaç duyulan bir dönem olması açısından riskli.
•  8. sınıftan 9. sınıfa keskin bir geçiş var. Ortaokulda öğretmenler öğrencilere çocuk gibi davranmaya devam ederken, üç ay sonra gittiği lisede yetişkin muamelesi yapıyor.
•  Bu sert geçiş de öğretmenlerle çatışma, okul iklimine alışamama ve okulla bağ kuramama gibi yavaş yavaş okuldan kopmaya yol açan nedenlere yol açıyor.

Okul türü

•  Adrese dayalı yerleştirme facia oldu. Tercih etmediği okul türüne yerleşme ihtimali var. Puanı, adres bölgesinde istediği Anadolu lisesinin kontenjanına yetmeyebilir. Aileler de ikinci, üçüncü nakillerde bunalıp en yakın okula yazdırabiliyor. İstemediği okula yerleşme okul terki nedeni olarak karşımıza çıkabiliyor.
•  Örgün eğitim alanında görülen ancak pratikte öyle işlemeyen mesleki eğitim merkezleri ayrı bir konu. Burada çocuklar haftanın beş günü bir iş yerinde çalışırken, bir gün okulda oluyor.  Çocuğa mesleki deneyim kazandırmakla çocuğu çocuk işçilik arasında ince çizgi var. Çocuğu beş gün işe gönderdiğinizde çocuk orada herhangi bir asgari ücretli işçi gibi çalıştırılıyor. Bu da çocuk işçiliğinin bir başka versiyonu. Büyük ölçekli şirketlerde böyle olmasa da mahalle kuaföründe koşullar sağlanmıyor. 15 yaşında bir çocuk haftanın bir günü gittiği okulla bağ kuramıyor, para kazanmak hoşuna gidiyor.

İstediği alana yerleşememe

•   Örneğin mahallesindeki mesleki ve teknik Anadolu lisesine yerleşen bir öğrenci, 9. Sınıfta ortak dersler alıyor. 10. Sınıfta, 9. Sınıf ortalamasına göre bilişim teknolojileri, muhasebe, büro yönetimi gibi bölümlerden birine yerleşiyor. Bilişim isterken puanı yetmez ve muhasebeye yerleşmesini ise 10. Sınıfa geçişte terk nedeni olarak görüyoruz.
•   Aslında alan değiştirme, okulda istediği alan olmazsa başka alana geçme imkanı var ama öğrenciler bunu bilmiyor ya da başka bir okula gitmek istemiyor. Ortaokulda öğrencilere okul türlerini ve alanların kapsamı ile iş imkanlarını arttırmak bu tarz terkleri önleyebilir.

Okul yapısı, fiziki şartları

•  Okulun ve çevresinin güvenliği, eve mesafesi, öğretmenlerle kurulan ilişki, okuldaki genel çatışmalar öğrenciler üzerinde etkili. Evinin olduğu X mahallesinden okulunun olduğu Y mahallesi giderken suç oranının yüksekliğinden dolayı okul dışında yaşadığı zorbalık okula gitmek istememe nedeni olabiliyor.
•  Fiziki şartları çok kötü olan okullarda öğrenciler gelecek kaygıları nedeniyle iş hayatına başlamayı tercih edebiliyorlar.

Akran zorbalığı

•  9. Sınıfta sosyal kimlik kazanılıyor. Bu da ciddi bir güç mücadelesi gerektiriyor. Bu yaştaki çocuklar için zorbalık gelişimlerinin doğal bir parçası. Ama zorbalığın şiddeti bir suç içerek eyleme dönüşmesi kısmında çerçevelemeye, psiko-sosyal desteğe ihtiyaçları var. Ancak çocuklar genelde kendi kaderleriyle başbaşa bırakılıyor.
•  Farklı sosyal statüdeki bir okula gittiğinde yaşadığı sosyolojik göçün etkileri ile okuldaki hiyerarşide yer açmaya çalışmak, küçük gruplar ve çeteleşme ile karşı koyma şeklinde mücadele edebiliyor. Bunu başaramaması da okul terkine yol açabiliyor.

Ailesel nedenler

•  Ebeynlerden birinin ölmesi, boşanma, şehir değişikliği gibi durumlar okul terki nedeni olabiliyor. Ailenin ekonomik getirisini sağlayan bireyinin hayatını kaybetmesi çocuğa ekonomik yük olarak dönebiliyor. Böyle bir durumda özellikle oğlan çocukları çalışmak üzere okulu terk ediyor. Kayıp ortaokulda yaşandığında da birkaç sene sabredip liseye geldiğinde terke mecbur kalabiliyor.

Okul terkini nasıl önlemek için nasıl bir uyum süreci?

Okul terkinden sonra açık öğretime devam ne durumda? Açık öğretime kayıtlı öğrenci sayısı 2011-2012’de 940 bin 268 iken 2016-2017’de 1 milyon 554 bin 938’e yükseldi. Ağbaba, okuldan ayrılanların açık liseye devamlarında düşüşün yaygın bir algı olduğunu aktardı.

Peki tüm bu sorunlara karşı uyum programları okul terkine nasıl engel olabilir?

Ağababa, bu yıl 9. sınıflar için ilk kez zorunlu olarak uygulanan uyum programlarının temel probleminin okulun fiziki yapısına ve müfredata entegrasyon olarak algılanması olduğunu belirterek programın duygu temelli yürümesi gerektiğini söyledi.

Kaygı tespiti

•  Bir çocuk okula geldiğinde temel kaygı kaynağı tespit edilmeli. Liselilerin kaygılarını gittiği yerde akran zorbalığıyla karşılaşmak, rezil olmak, nasıl karşılanacağı gibi sorular oluşturuyor.
•  Akran zorbalığına dair okuldaki temel kuralların anlatılması onları rahatlatabilir.
•  Üst sınıf öğrencilerinden oluşturulan grupların ileriki yıllara dair bilgileri aktarması hem müfredat hakkında fikir sahibi olmalarını hem de görev bağlamında akranlar arasında ilişki kurmayı sağlar.

Bilgilendirme

•  Okulun disiplin yönetmeliğinden ders seçme sistemine, yemekhanesinden kantin kullanımına ve kılık kıyafete dek tüm konular en başta nedenleri ile anlatılmalı.
•  Öğrenciler ve veliler seçtiği okul türünün özelliklerini bilmeyebiliyor. Aşçı olmak isteyen bir çocuk ilgili okula gönderiliyor ancak şehir dışında staj olması ailenin çocuğu okuldan almasına neden olabiliyor.
•  Oryantasyon haftasında okul türünün tüm detayları ile anlatılması, seçtiği alanın üniversite ile ilişkisinin vurgulanması gerekir.

Tanışma

•  Liseye başlayan öğrencilerin birbirleriyle tanışma için ilk adımın attırılmasına ihtiyaçları var. 8. Sınıftan getirdikleri kızlar ve oğlanlar ayrışmasını 9. sınıfta atamayabiliyorlar. Kendi hallerine bırakıp grup oluşturmalarını istediğiniz kızlar ve oğlanlar olarak ayrılırlar. Cinsiyet eşitliğini oluşturabilecek etkinliklerle tanışma ortamı hazırlanmalı.

Katılımcılık

•  9. sınıfta çocuklara okul için ne hayal ettiklerini sormak lazım. Bazı okullarda öğrencilere kıyafetlerinin nasıl olmasını istedikleri soruluyor ve birlikte tasarladıkları kıyafetleri giyiyorlar. Sınıfları istedikleri gibi kullanmalarına izin veriliyor. Bu uygulamalar aidiyet hissini arttırıyor.